Słyszeliście kiedyś o Starym Zamościu? Może przejeżdżaliście przez tą miejscowość? Przeczytajcie zatem o osobliwościach naszej gminy. Poznajcie najciekawsze miejsca, które warto odzwiedzić. Zapraszamy!
Pańska Dolina
Połacie lasów liściastych, dzikie zwierzęta, dorodne grzyby z borowikami na czele, polany kwiatów, kępy poziomek i czarnych jagód, świeże powietrze i zapierające dech krajobrazy. Pańska Dolina, położona w zachodniej części gminy Stary Zamość, jest rajem dla miłośników przyrody, zbieraczy i świetnym miejscem na odpoczynek na łonie natury.
Przez kompleks leśny zwany od niepamiętnych czasów Pańską Doliną wytyczono trasę Pieszego Szlaku Turystycznego po Działach Grabowieckich prowadzącego ze Starego Zamościa przez Skierbieszów, Łaziska aż do Kornelówki. Do tej leśnej krainy prowadzi też nowo utworzona ścieżka rowerowa. Dojechać tam można również trasą: Borowina – Udrycze – Wisłowiec – Wierzba. W Wisłowcu mijamy Kapliczkę Najświętszej Marii Panny z 1910 roku oraz budynek szkoły z 1926 roku. Jadąc dalej napotykamy miejsce bardzo urokliwe, położone na końcu wsi Wierzba – Kryniczny Dół. Z pobliskiego wzgórza wybija źródełko o krystalicznie czystej wodzie. Z drogi widać głębokie wąwozy i parowy porośnięte gęstą roślinnością, wilgotnymi grądami i łęgami. Stamtąd juz niedaleko do Pańskiej Doliny.
To miejsce porastają lasy z przewagą buka, grabu i jawora. Dużo drzew osiąga rozmiary pomnikowe. Planowany jest tu rezerwat przyrody obejmujący gęstą sieć wąwozów i mający chronić różnowiekowy drzewostan bukowy oraz rzadkie gatunki paproci i turzycę orzęsioną. Rosną tu również dęby, wiązy, jesiony, lipy, brzozy, olsze, a z drzew iglastych najliczniej sosny. Wiosną w grądach kwitnie masowo zawilec gajowy, wyścielając ziemię białym dywanem kwiatów. Fauna tego kompleksu leśnego ze względu na niedużą ilość wody jest uboga. Najczęściej spotykano ssaki: sarnę, zająca, dzika, wiewiórkę, łasicę, lisa czy jeża, rzadziej na borsuka, kunę leśną, a pojawiający się wilk, jeleń czy łoś to osobliwość. Na terenach podmokłych żyją żaby, jaszczurki żyworodne, rzekotki drzewne i traszki. Występują tu typowe dla buczyn i grądów gatunki ptaków: dzięcioły, muchołówki, które preferują dojrzałe drzewostany oraz mniej wymagające siniak, puszczyk, pełzacz oraz drapieżne: krogulec i myszołów. Mieszkają tu też inne ptaki: kos, sójka, drozd, kwiczoł, zięba, szczygieł, kowalik, strzyżyk, sikory.
Niegdyś często przybywali tu na polowania dawni właściciele tych ziem – Zamoyscy. Podczas II wojny światowej tereny te były narażone na wysiedlania i pacyfikacje. Niemiecki oddział szturmowy, zajął dawną leśniczówkę ordynacką Pańska Dolina. Miał zadanie bronienia niemieckich osadników przed atakami polskich partyzantów. Ci hitlerowcy dokonywali wielu morderstw i rabunków na mieszkańcach okolicznych wiosek. Po tamtych czasach pozostały bunkry, jednak niełatwo je odnaleźć. O takich smutnych historiach możemy usłyszeć od najstarszych mieszkańców okolicznych wsi. Jest tu jeszcze jedno tajemnicze miejsce. Dolina znajdująca się w lesie, na którą można się natknąć zbaczając z głównego traktu na północ w kierunku Majdanu Stanieckiego. Krążą słuchy, że pogrzebani tam są nieznani żołnierze. Dziś jest to miejsce obłędne. Ludzie przechodzący tamtędy tracą orientację, gubią się w lesie, długo szukają drogi powrotu. Warto więc wziąć ze sobą kompas. Podobno gdzieś w głębi lasu znajduje się urokliwe źródełko, z którego bije nieustannie woda. Wiedzą o nim tylko nieliczni tutejsi mieszkańcy, którzy nie wiadomo dlaczego strzegą tajemnicy jego położenia. Gdy poczujemy głód lub będziemy zmęczeni wędrówkami, możemy odpocząć lub zrobić grilla w przygotowanym na takie okazje miejscu ogrodzonym płotem z żerdzi. Jest ono ulokowane przy drodze do Huszczki w pobliżu nowej leśniczówki. Jest tam duży ruszt do pieczenia kiełbasek oraz duża wiata ze stołami i ławami. Doskonałe miejsce na imprezy w leśnym plenerze. Zarządcą i dysponentem tego miejsca jest Koło Łowieckie Nr 60 „Ryś” w Zamościu.
W drodze na Pańską Dolinę ujrzymy wiele wspaniałych widoków. Niezwykle pięknie jest tu jesienią, gdy liście przybierają przeróżne barwy. Na trasie będziemy często sam na sam z przyrodą, ponieważ turyści zaglądają w te strony rzadko a miejscowych amatorów wycieczek jest też niewielu. Dlatego panuje tu cisza i spokój.
Udrycze
Wieś Udrycze leży w południowo- wschodniej części gminy Stary Zamość w dolinie pomiędzy dwoma wzgórzami. Przepływa przez nią rzeczka Farens, od północy i zachodu otaczają ją lasy mieszane.
Właścicielami udryckich ziem byli Udryccy, Kiccy i Zawadzcy. Potomkowie tych rodów do dziś odwiedzają Udrycze. W czasie świąt spółdzielczych przebywał tutaj Pan Mościcki ze Skierbieszowa wraz ze swoim synem Ignacym, który później został Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej. Gościli tu również posłowie Malinowski i Kostrubała. Hrabianka Teresa Kicka była niegdyś narzeczoną księcia Józefa Poniatowskiego. Pani Zawadzka z córkami Marią Walentyną, Anielą i Jadwigą uczyły mowy, pisma i kultury polskiej ściągniętą do dworu dziatwę udrycką. Represjonowani przez Rosjan Zawadzcy w 1919 roku rozparcelowali swój majątek wśród miejscowej ludności, a dwór wraz z pięknym parkiem oddali na potrzeby szkoły powszechnej.
W centrum wsi znajduje się zabytkowy zespół dworski. Murowany dwór z XVIII w. i oficynę z XVII w. przebudowano w XIX w. Obecnie we dworze mieści się Szkoła Podstawowa. Kaplica murowana z XVI/XVII w. dawniej była „ariańska”, dziś jest rzymsko-katolicka. Przetrwał XVII-wieczny park o powierzchni 7ha, z układem wodnym i tarasami, zawierający ponad dwieście drzew. Początkowo barokowy ogród przekomponowano na pocz. XIX w. na romantyczny. Na wzgórzu, położonym na południowy-wschód od zespołu dworskiego, widnieją ruiny zabytkowej kaplicy św. Jana Nepomucena. Pod dworską kaplicą znajdują się niezbadane dotąd podziemia. Według ludzkich przekazów ciągną się one do ruin kaplicy na wzgórzu a może i dalej w stronę Zamościa. O istnieniu lochów przekonują powstałe na polach zapadliska z odkrytymi fragmentami ich ścian. W Udryczach jest jeszcze murowana kaplica Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z przełomu wieków XVIII i XIX oraz drewniany dom z drugiego ćwierćwiecza XX w., w którym znajduje się biblioteka i świetlica. Natomiast w Kolonii Udrycze, stoi drewniana kapliczka domkowa z końca XIX wieku.
Stary Zamość
Wieś leżąca trzynaście kilometrów na północ od Zamościa, przy drodze krajowej nr 17, niegdyś nazywana była jako Zamoście. Władał tu od 1443 roku do XIX wieku ród Zamojskich. Kiedy w 1580 roku kanclerz wielki koronny Jan Zamojski założył miasto Zamość, osada ta nazwana została Starym Zamościem. W dawnych czasach, obsadzonym drzewami traktem biegnącym niedaleko kościoła, przejeżdżał tędy, w drodze do Zamościa, słynny Kmicic ze swoimi oddziałami. Możemy o tej legendzie przeczytać w ,,Potopie” Henryka Sienkiewicza. Do dziś istnieje droga oznakowana starymi kapliczkami, nazywana przez mieszkańców Gościńcem Kmicica. Na pamiątkę tego wydarzenia latem 2009 roku, odbyła się tam na tzw. wzgórzach koło starej tuczarni plenerowa inscenizacja bitwy z XVII wieku z udziałem licznych bractw rycerskich – odbicie Hanusi przez Tatarów. Na wzgórzu, przy trakcie Kmicica widnieje dawny folwark Ordynacji Zamojskiej, który składa się z rządówki, stajni z 1900 roku oraz ruin: drewnianego czworaka i budynków gospodarczych.
Dziś warto zwiedzić kościół rzymsko-katolicki przebudowany w 1902 roku na styl renesansowy. Znajdują się w nim zabytkowe 24 głosowe organy z 1911 roku. Przy świątyni stoi kapliczka słupowa z 1699 roku z figurą Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z 1873 roku oraz kaplica pogrzebowa z początku XX w. Wszystkie te obiekty otacza murowane ogrodzenie z trzema kapliczkami i dwiema bramami. Obok kościoła znajduje się drewniana organistówka i odnowiona stylowa plebania z końca XIX w., a nieco dalej równie stary cmentarz przykościelny. Pochowany jest na nim w rodzinnym grobowcu wybitny kompozytor Karol Namysłowski, pochodzący z Chomęciskach Małych, założyciel słynnej Orkiestry Włościańskiej. Na cmentarzu są także pochowani żołnierze Wojska Polskiego, polegli 19.IX.1939 roku. Przechodząc alejami cmentarnymi możemy podziwiać stary drzewostan i rzeźbione figury na pomnikach. Ponadto naprzeciw głównej bramy kościoła znajduje się nowo utworzone Muzeum Ziemi Zamojskiej z bogatymi zbiorami. Po zwiedzaniu zabytków można pojeździć na kucach w gospodarstwie agroturystycznym pana Józefa Smyka oraz nabrać sił w zajeździe „Namysłowiak” przy drodze krajowej.
Majdan Sitaniecki
W wiosce położonej w głębokiej dolinie stoi drewniana kapliczka św. Jana Nepomucena z pocz. XX w. z figurką z XVIII w. oraz pomnik ku czci zamordowanych partyzantów w II wojnie światowej, kiedy to prawie cała wieś została spalona przez wojska niemieckie. Znajduje się tu też pomnik przyrody w postaci świadka lipy drobnolistnej o obwodzie 5,2m oraz największe w gminie źródło o nazwie Krynica, którego wody zasilają rzekę Wolicę. Niedaleko Majdanu Sitanieckiego w lesie Pańska Dolina znajduje się cmentarz z I wojny światowej założony w 1914 roku. Niegdyś granice cmentarza były wyznaczone wałem ziemnym o wysokości do 1,50m. W latach 90-XX wieku postawiono drewniany płot, który uległ już częściowemu zniszczeniu, co dodaje jeszcze więcej tajemnicy temu miejscu. Cmentarz porośnięty jest różnorodnym drzewostanem i zajmuje powierzchnię 0.056ha. Na środku nekropolii widnieje metalowy krzyż a mogiły z pozostałościami drewnianych krzyży z daszkami i napisami zlokalizowane w są pięciu rzędach. W 15 mogiłach zbiorowych i 4 mogiłach indywidualnych pochowano 64 żołnierzy armii austriacko- węgierskiej, a w 6 mogiłach zbiorowych leży 60 żołnierzy armii rosyjskiej.
Krasne
Przez północną część gminy Stary Zamość rozciąga się duża wieś, położona w obszarze Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego. Tętniące życiem lasy, głębokie wąwozy, malownicze pola uprawne, strome wzniesienia, kręte dróżki i kępy śródpolnych drzew to wizytówka tej miejscowości.
Najstarsze informacje o istnieniu wsi Krasne pochodzą z XIV wieku, kiedy to pradziad Jana Zamojskiego był wójtem na tym terenie. W czasie Powstania Styczniowego przebywał tu oddział wojska rosyjskiego. W 1913 roku zbudowano szkołę , która stoi do dziś. Wskutek działań wojennych I wojny światowej niemal cała wieś została spalona. Przejeżdżając przez Krasne zobaczymy kaplicę murowana z 1908 roku MB Nieustającej Pomocy, piękne kapliczki przydrożne oraz drewniane domy z 1906, 1920 i 1922 roku. Obok wsi znajduje się nieczynny cmentarz wojenny z I wojny światowej, dziś nieczynny. Powstał w 1915 roku po ofensywie wojsk austrowęgierskich i niemieckich. W 23 mogiłach zbiorowych pochowano 308 żołnierzy wrogiej armii. Na cmentarzu znajduje się też grób żołnierza Wojska Polskiego, poległego we wrześniu 1939 roku.
Chomęciska Duże
Południe gminy to równinny krajobraz rolniczy wsi Chomęciska. Na okolicznych łąkach w większych rowach melioracyjnych mieszkają bobry. W dąbrowach leśnych w okolicach poligonu wojskowego rosną dorodne grzyby, jednak zbieracze i pobliscy mieszkańcy muszą bardzo uważać na błąkające się pociski. Pierwsze wzmianki o Chomęciskach pochodzą również z XIV wieku. W 1925 roku oddano do użytku istniejący do dzisiaj budynek szkoły.
W czasie II wojny światowej placówkę zajęły najpierw wojska Armii Czerwonej a później żołnierze niemieccy. Obecnie w Chomęciskach Dużych stoi murowany budynek nieistniejącej już szkoły oraz jej stary drzewostan. Przetrwał również zespół folwarczny, w którego skład wchodzi drewniana rządcówka z XIX lub XX wieku wraz z grupami drzew, szpalerami, alejami obrzeżnymi i dojazdowymi. Na początku wsi postawiono pomnik ku czci pomordowanych Żydów w czasie II wojny światowej. Ponadto znajduje się tu boisko piłkarskie okręgowej drużyny – Omegi Stary Zamość.
Pieszy Zielony Szlak Turystyczny po Działach Grabowieckich
Przez kompleks leśny zwany od niepamiętnych czasów Pańską Doliną wytyczono trasę Pieszego Szlaku Turystycznego po Działach Grabowieckich prowadzącego ze Starego Zamościa przez Skierbieszów, Łaziska aż do Kornelówki. Ze Starego Zamościa wyruszamy ku wschodowi, podążając zielonym szlakiem, do Majdanu Stanieckiego, jest to dystans około 9km. Wędrujemy przez malownicze wąwozy, porośnięte roślinnością ciepłolubną i stepową. Zobaczymy łagodne wzniesienia, których szczyty porastają świetliste dąbrowy. Z punktu widokowego obserwujemy fascynujący widok na pofalowane pola Działów Grabowieckich. Po kilkukilometrowej wędrówce docieramy na skraj Majdanu Sitanieckiego.
Ścieżka rowerowa na Pańską Dolinę
Do leśnej krainy zwanej Pańską Doliną prowadzi nowo utworzona ścieżka rowerowa. Trasa ścieżki rowerowej w całości leży w Skierbieszowskim Parku Narodowym. Park ten położony jest na pograniczu województwa zamojskiego i chełmskiego, we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, określanej jako Działy Grabowieckie. Już na starcie w Starym Zamościu można zobaczyć pomnik II wojny światowej obok ośrodka kultury. Do Pańskiej Doliny jedziemy przez miejscowość Wierzba, po drodze mijamy przydrożne kapliczki. Gdy zostawimy za sobą murowany młyn i przejedziemy skrzyżowanie, to możemy zboczyć z trasy i odwiedzić oddalony o 2km cmentarz poległych w walkach żołnierzy armii austriacko- węgierskiej i armii rosyjskiej w I wojnie światowej. Za bramą 0,70 hektarowego cmentarza widać usypany kopiec z metalowym krzyżem i tablicą. Natomiast, trzymając się szlaku, niebawem wjedziemy na trakt leśny Pańskiej Doliny utwardzony kamieniem. Trasa kończy się za leśniczówką Pańska Dolina na granicy gminy Stary Zamość od strony Skierbieszowa ale odważni mogą jechać dalej. Taka wycieczka to mała lekcja przyrody i historii. Warto wybrać się tu w weekend na rowerową przejażdżkę.
Ścieżka rowerowa „Stary Zamość – Pańska Dolina” zawiera IV przystanki.
Przystankiem pierwszym jest „Izba pamięci poświecona Karolowi Namysłowskiemu”. Zgromadzone są w niej eksponaty zebrane przez członków Orkiestry Włościańskiej oraz ludzi związanych z kompozytorem.
Przystanek drugi to „Pomnik pamięci pomordowanych w czasie pacyfikacji wsi Wierzba”. W odwecie za wysadzenie mostu w Ruskich Piaskach, w nocy z 3 na 4 stycznia 1943 roku, Niemcy przeprowadzili pacyfikacje wsi Wierzba. Zastrzelono wtedy 30 osób. Pomnik jest uczczeniem pamięci tych co zginęli.
Trzecim przystankiem jest wąwóz lessowy w rezerwacie Pańska Dolina.
Podłoże Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego stanowią skały wapienne powstałe w okresie kredy, pokryte warstwą lessu różnej grubości (dochodzącej do 3 metrów) podatną na proces erozji wodnej. Działalność erozyjna szczególnie uwidacznia się w postaci wyżłobionych w podłożu „koryt”, urwisk lub wąwozów – powodowanych osunięciem się bądź erozją wodną warstwy lessu.
Przystankiem czwartym są walory przyrodnicze. Na Pańskiej Dolinie występuje około 40 gatunków roślin chronionych, z których 4 wpisano do Polskiej Czerwonej Księgi jako gatunki zagrożone lub ginące.